فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال پنجم شماره 2 (تابستان 1401)

علاوه بر موضوعات جهانشمول تغییر اقلیم بهواسطه سیاستها و نظارتهای ضعیف دستگاه های قانونگذاری و نظارتی که موجب ایجاد و تشدید هر چه بیشتر جزایر حرارتی در کلانشهرها و بهتبع آن گرم شدن بیشتر آنها میشود در سالهای اخیر مباحث مربوط به مقاومسازی و تاب آوری در کنار سایر نظریه ها و نظریات مطرح در مبانی نظری و آکادمیک از جایگاه مهمی برخوردار شده است لذا با توجه به اهمیت این دست از موضوعات نظریات مرتبط میبایست بسط و گسترش یابند که در این بین گونه شناسی های برنامه ریزی میتوانند کمککننده باشند گونه شناسی ها روش های اکتشافی برای دانشگاهیان و کارشناسان اجرایی فراهم می آورند تا بتوانند به کمک آنها چشم انداز عقایدی را بهدقت ترسیم کنند که بر رشته تاثیر ویژهای میگذارند بر این مبنا در این پژوهش سعی بر آن گردیده که مبانی و معیارها و شاخصهای دخیل در دو نظریه جزایر گرمایی و تاب آوری اقلیمی به عنوان دو نظریه مهم و مطرح در دنیا استخراج گردد و سپس این دو نظریه توسط 8 نوع گونه شناسی نظریه های برنامه ریزی با یکدیگر مقایسه گردند.

مفهوم امنیت زنان در فضاهای سبز شهری دارای اهمیت بوده و پژوهش حاضر در صدد بررسی و فراتحلیل کیفی مطالعات انجام شده در این حوزه می باشد. این پژوهش با هدف ترکیب نتایج پژوهشهای صورت گرفته در حوزه مفاهیم "امنیت زنان" و "فضاهای سبز شهری" انجام شد و در گام نخست تمامی مقالات علمی-پژوهشی منتشر شده بدون اعمال محدودیت زمانی، با کلید واژه امنیت زنان از پایگاه های اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و پایگاه استنادی نورمگز استخراج شد که 3175 مقاله را در بر گرفت. در ادامه 22 مقاله که شامل واژه های فضاهای سبز شهری در عنوان، چکیده و یا کلمات کلیدی بودند، برای استخراج داده ها و بررسی بیشتر گزینش شدند و جامعه آماری پژوهش را تشکیل داده اند. به منظور انجام فراتحلیل 31 پژوهش انجام شده بین سالهای 1400-1390 در زمینه امنیت زنان در فضاهای سبز شهری انتخاب گردید به طور کلی می توان گفت مولفه های کالبدی، اجتماعی ،مدیریتی، دسترسی، عملکردی، کیفیت دید بر میزان امنیت زنان در فضاهای شهری موثر بوده است و شاخص عدم نظارت اجتماعی در اولویت اول بر میزان امنیت زنان و حضورشان در فضاهای سبز شهری موثر بوده است.

در بافتهای تاریخی شهری میبایست اجزای بافت توامان در جهت آسایش و پیشرفت کیفیت زندگی اجتماعی جامعه و هر فرد فعالیت کند. حال این بافتهای باارزش تاریخی مرکز زندگی اجتماعی شهر، محل و فرد محسوب میشوند، پس باید همواره نیازهای روز جامعه را تامین کنند با توجه به سبک جدید زندگی و اختصاص بخش اعظم زمان افراد به کار و فعالیتهای خارج از منزل، تامین نیازهای اجتماعی در فضاهای بیرونی به ویژه بافتهای تاریخی در مرکز شهر امری ضروری به نظر میرسد. حال هدف از این پژوهش، برسی عوامل موثر در ایجاد حس سرزندگی اجتماعی در بافتهای تاریخی کاشان برحسب عوامل انسانی و معماری است. محله درب باغ از محلات تاریخی کاشان و دارای کالبدی متفاوت با سایر محلات شهر است این شهر به دلیل وجود عناصر تاریخی دارای ارزش و اعتبار فرهنگی است. نوع مداخله در این بافت به دلیل وجود عوامل و آسیبها حایز اهمیت است. شیوه پژوهش، ترکیبی و از نظر هدف، توسعه ای کاربردی است و شیوه گردآوری اطلاعات میدانی کتابخانه ای است. با مطالعات میدانی صورت گرفته و همچنین با تدوین پرسشنامه های مطرح شده و برسی آنها با روش های مختلف، مشخص شد که ساکنین محله خواستار ساختار سنتی و حفظ هویت تاریخی هستند. یافته ها نشان داد که از نظر ساکنان بافت نوع مداخله روش حفاظتی-تزیینی، موضعی-موضوعی میباشد که بایستی به صورت ترکیبی تخصصی برای جلوگیری از خدشه دار شدن بافت باارزش مورد استفاده قرار گیرد.

تزیینات در آثار معماری اسلامی ایران علاوه بر زیبایی، القای مفاهیمی چون نظم و وحدت وجودی است که در قالب نقوش هندسی و... دیده می شود. طراحی پارامتریک یکی از رویکردهای فراگیر در فضای طراحی امروز جهان است. این رویکرد، معماری را وارد قلمروهای جدید فرم شناسی و روش شناسی کرده است. بعد از تحولات انقالب صنعتی و با پیشرفت تکنولوزی و ظهور نیازهای جدید، بافت سنتی و ارگانیک شهرها که بر اساس اصول اقلیمی و محیط پیرامون شکل گرفته بود، به تدریج به دست فراموشی سپرده شده و اندیشه های جدید جایگزین آن شده است. مدرنیزه بدون توجه به هویت بومی و اجتماعی، با استفاده از فرم های افلاطونی به خلق فضاهای بی روح و ناکارآمد کرده است. رویکرد مدرن به فضاهای شهری بر مبنای کانسپت فضای ایزوتروپیک شکل گرفته است؛ در حالی که شهرهای سنتی در بافت های قدیمی دارای هندسه های ارگانیک میباشند که در ادامه به بررسی نمونه ها و کاربرد هندسه و فراکتال اقلیدسی در آثار معماری اسلامی با کاربرد معماری پارامتریک خواهیم پرداخت که نشان دهنده ارزش های پنهان معماری اسلامی است که سال ها به دلیل حاکمیت تفکر ناشی از غرب زدگی و معماری مدرن، مورد بی توجهی قرار گرفته بود.

انعطاف پذیری در طراحی مسکن معاصر را میتوان با توجه به تغییرات ابعاد زندگی و معیشت به عنوان راه حلی برای جلوگیری از گسیختگی تعاملات بین جامعه، مردم و فضای زیستی در نظر گرفت؛ زیرا خانه را باید متناسب با نیازهای در حال تغییر انسان طراحی نمود. اغلب در سایت های دایمی ساخته می شوند ولی به همان صورت که سایر ساختمان ها گسترش می یابند یا جایگزین می شوند، محیط پیرامونی آنها نیز به صورت مداوم تغییر می یابد. نیاز به انعطاف پذیری و سازگاری با شرایط جدید، نه تنها از شرایط مطلوب، بلکه از اقتصاد و نیاز انسان نیز نشات می گیرد. تحقیق حاضر به دنبال شناسایی میزان انعطاف پذیری معماری در کوی شالمان شهر سنندج می باشد. شیوه تحقیق در این مقاله پیمایشی و روش استدلال استقرایی است و با مرور متون و منابع مکتوب و نیز بررسی نمونه های موجود سعی بر آن شده است تا به نتایجی مطلوب و قابل استناد برای ارزیابی انعطاف پذیری دست یافت، سپس با هدف توجه به نیاز و خواست متفاوت و متغیر استفاده کنندگان از این فضاها در جهت ارایه طرح، پالن و همسو با نیاز کاربر به یک سری معیار در طراحی انعطاف پذیر رسید. این پژوهش کاربردی با روش توصیفی-تحلیلی ضمن تاکید بر فاکتور مشارکت مردمی و با مطالعات میدانی با هدف ارایه ی الگوی مفهومی و عملیاتی طراحی مسکن در شهر سنندج کوی شالمان شکل گرفته است. ابتدا مبانی تیوریک و نظری معماری انعطاف پذیر بررسی شده است، شاخص ها تعیین گردیده، سپس در مرحله بعد مسایل عینی و کاربردی در شهر سنندج لحاظ شد و در نهایت پس از اخذ نتایج و بررسی آن، با استفاده از نرم افزار های طراحی در معماری فضاهای معماری انعطاف پذیر پیشنهاد گردیده است، به صورتی که بتوان آن را عملیاتی نمود. نتایج تحقیق نشان می دهد که در سالهای اخیر با توجه به باال رفتن ارزش زمین توجه به معماری انعطاف پذیر بسیار افزایش یافته است اما در حال حاضر فاصله زیادی تا شرایط مطلوب وجود دارد. امروزه با تحولی در شیوه زندگی جهانی جریان یافته است و در مسیر خود خانه و مسکن انسانها را نیز دچار تغییر و دگرگونی میکند. نیاز به ساختاری برای تبیین گونه و شکل مناسب مسکن بسیار اهمیت دارد. آنچه که مهم است سعی بر شناخت نوع و حوزه تغییرات الگوی مسکن کشورمان و ارایه راهکارها و الگوهای مناسب برای مواجهه با این دگرگونی است.

کالبد شهر به مثابه موجود زنده، از بدو تولد تا زمان نابودی، دایما درحالرشد، تغییر و تحول است. یکی از عوامل موثر در تحولات کالبدی شهرها، بر سر کار آمدن حکما و سلسله های جدید است که هر یک باتوجه به زمانه، نیازهای جامعه و تعریفی که از شهر ارایه میدهند، دست به ایجاد تغییرات در کالبد شهری میزنند. از جمله سلسله های سلطنت در ایران که در سایه دین، اگرچه متفاوت با یکدیگر، به قدرت رسیدند، سلسله ساسانی و حکومتهای اسلامی بودند. شهرهایی که به همت آنان ساخته شده یا در زیر سایه شان رشد کردند از چند نظر به یکدیگر شباهت داشته و از چند نظر نیز با هم متفاوت اند. هدف از انجام این پژوهش نگاهی بر سیر تحولات کالبدی در شهرهای ایران طی حکومت این سلسله ها با نظر به شباهتها و تفاوتهای مذکور بود و نتایج نشان دادند که حتی با گذشت سالیان و تغییرات معنایی و کالبدی شهر طی سالها، همچنان روش ها و طرحهایی وجود داشتند که در جسم شهر باقیمانده و تبدیل به هویت و روح شهر گشتند.

تصاویر و کیفیاتی که امروزه در غالب مبادی ورودی شهرها به چشم میخورد، این عرصه ها را به پستترین لایه های فضایی شهرها تبدیل نموده است و به عنوان اولین فضاهای شهری که در مقابل تازه واردین قرار میگیرند، پذیرندگی و دعوت کنندگی لازم را ندارند. زشتی و زیبایی شهر از دید تازهوارد میتواند تا حد زیادی تحت تاثیر ویژگیهای کالبدی و کارکردی و زیباشناسی مبادی ورودی شهر قرار گیرد. ایجاد حس پذیرفتن و دعوت شدن عامل بسیار مهمی در تداوم حضور افراد در مکان و شکل گیری رابطه صحیح آنها با فضا میباشد. لذا این پژوهش به دنبال بررسی تاثیر کالبد و کارکرد فضای ورودی شهر در حس دعوت کنندگی شهروندان در ورودی شرقی تهران میباشد.

روش تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی میباشد و داده ها مورد نیاز با روش کتابخانه ای و روش پیمایشی جمع آوری شده است و تجزیه و تحلیل داده ها برای پاسخگویی به سوالات پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمونهای آماری مانند آزمونهای همبستگی پیرسون و رگرسیون و آزمون T بررسی و تحلیل شده است. جامعه آماری این پژوهش نیز با توجه به تعریف گفته شده شامل استفاده کنندگان از فضا (شهروندان) میباشد. حجم نمونه نیز با استفاده از فرمول کوکران 330 نفر تعیین شد که پرسشنامه بین آنها توزیع گردید.

یافته های حاصل نشان میدهد که میانگین عناصر و مولفه های کالبدی)تنوع کاربریها، سازگاری، تناسب کاربریها، دسترسی و ارتباط، کنترل و نظارت، سلسلهمراتب، حفظ حریم، عمر و کیفیت بنا، تعداد طبقات، نوع مصالح، نمای کاربریها، سطح اشغال(و عملکردی)نفوذپذیری، انعطاف پذیری، ایمنی و امنیت، خوانایی، حس مکان، فضای سبز، انطباق با محیط طبیعی(باالتر از میانگین شاخص در نظر گرفته شده میباشد بر این مبنا این مولفه ها بر ایجاد حس دعوتکنندگی تاثیرگذار میباشند. یافته های آزمون نیز نشان داد که 77 درصد از تغییرات حاصله در حس دعوتکنندگی شهروندان در فضاهای ورودی میتواند توسط مولفه های ایرانی- الامی صورت پذیرد. بنابراین نتیجه پژوهش نشان میدهد که ساماندهی کالبدی و کارکردی ورودیها با استفاده از الگوی ایرانی-اسلامی حس دعوتکنندگی در شهروندان ارتقاء مییابد.

شهرداری میتواند نقشی تاثیرگذار در اداره امورات محلی و ارایه خدمات عمومی شهری داشته باشد و مهمترین عنصر مدیریت شهری به حساب می آید. روابط عمومی نیز مانند سایر رشته ها از قبیل علوم انسانی نیز مورد بی توجهی قرار گرفته با توجه به گسترش تکنولوژی و ارتباط و اطلاعات و توسعه روزافزون در کشورها، تا حالا نتوانسته از جایگاه مناسبی برخوردار گردد. ابهاد خدمات عمومی شهری نیز با توسعه روزافزون اطلاعات و ارتباطات دستخوش تحولات زیادی شده است و بر جنبه های مختلف زندگی روزمره تاثیرات وسیعی گذاشته است، چنانکه الزمه زندگی در شهرهای امروز هماهنگ شدن با تحولات به عنوان نقاط تمرکز و تعاملات و لزوم به کارگیری روش ها و فناوریهای نوین میباشد. تحقیق حاضر بر اساس هدف، از نوع تحقیقات کاربردی است و به لحاظ ماهیت مواد و اطلاعات گردآوری شده، توصیفی تحلیلی و از نوع موردی است. نهاد مدیریت شهری در راستای دست یافتن به تحقق آرمانشهر الکترونیک که از فناوری اطلاعات و ارتباطات بهرهمند شده است، اهدافی چون خدماترسانی سریع و بهتر به شهروندان و عموم مردم و اطلاع رسانی دقیق و به موقع و هوشمند سازی در این راستا، شفاف سازی فرآیند کاری و اداری و هماهنگی اطلاعات و ارتباطات بین واحدهای مختلف خدمات شهری و شهرداریها میباشد.